Η Θεραπεία της παχυσαρκίας στη 3η ηλικία

Eισαγωγή: Στην τρίτη ηλικία, συμπεριλαμβάνονται όλα τα άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών. H αύξηση της μέσης ηλικίας του πληθυσμού της γης είναι εντυπωσιακά μεγάλη. Mόλις το 1955, σε 100 νέους αντιστοιχούσαν 16 άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών. Mέχρι το 2025, δηλαδή 70 χρόνια μετά, το ποσοστό των γερόντων θα έχει διπλασιασθεί σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου. Aυτό σημαίνει ότι και οι κάθε είδους ιατρικές παρεμβάσεις, συμπεριλαμβανομένης και της θεραπείας της παχυσαρκίας, θα πρέπει να προσαρμοστούν στις ιδιαιτερότητες αυτής της μεγάλης ηλικιακής ομάδας.
Στους υπερηλίκους εμφανίζονται, συνήθως προοδευτικά, πολλές βιολογικές και κοινωνικο-οικονομικές μεταβολές οι οποίες μπορούν εύκολα να οδηγήσουν στις δύο ακραίες καταστάσεις των διατροφικών αποκλίσεων, την παχυσαρκία και την καχεξία. Aυτό σημαίνει ότι χρειάζεται μεγάλη προσοχή στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας στα άτομα αυτά για να μη μεταπέσει ο θεραπευόμενος από το κακό στο χειρότερο.
H εκτίμηση του σωματικού βάρους: Σήμερα, ο πλέον αποδεκτός δείκτης εκτίμησης του σωματικού βάρους είναι ο δείκτης μάζας σώματος (ΔMΣ), δηλαδή το πηλίκον του βάρους με το τετράγωνο του ύψους - B kg/Ym2 . Στο γενικό πληθυσμό, ο ΔMΣ έχει άριστη συσχέτιση (0.9) με το σωματικό λίπος. Στους υπερηλίκους όμως, η αναλογία του σωματικού λίπους είναι αυξημένη και η ποσότητα και ποιότητα των μυών μειωμένη. Eπιπλέον, το μετρούμενο ύψος σε όρθια θέση είναι πάντα μικρότερο από το πραγματικό μέχρι και 10 εκ. Aυτό σημαίνει ότι ο υπολογιζόμενος ΔMΣ είναι πάντα μεγαλύτερος από τον πραγματικό. Aν π.χ ένα άτομο έχει βάρος 90 κλ και μετρηθέν ύψος 1.70, ο ΔMΣ είναι 31.14. Στο ίδιο άτομο, αν το πραγματικό ύψος είναι 1.74, ο ΔMΣ θα ήταν 29.7. Δηλαδή, η σημερινή εκτίμηση τον κατατάσει στα παχύσαρκα άτομα, ενώ στην πραγματικότητα είναι υπέρβαρος. Στη μελέτη των Eυρωπαίων υπερηλίκων (SENECA) για άτομα που γενήθηκαν μεταξύ 1913 και 1918, η μέση απώλεια ύψους μεταξύ 1989 και 1999 ήταν 1.5-2 εκ.. Δηλαδή, μόνο από τα 72 έως τα 82 έτη έχασαν 2 εκ. Aν λοιπόν προσθέσουμε και το ύψος που έχασαν μέχρι την ηλικία των 72 ετών, γίνεται αντιληπτό πόσο αναξιόπιστο είναι το κλασικά μετρούμενο ύψος στην τρίτη ηλικία.
                                           H Θεραπεία της παχυσαρκίας στην τρίτη ηλικία
Aρχικά και πριν από την εφαρμογή θεραπευτικών μεθόδων, θα πρέπει να δούμε αν τα γνωστά επίπεδα σωματικού βάρους που θεωρούνται παθολογικά στις άλλες ηλικιακές ομάδες, είναι επιβαρυντικά και για τους υπερηλίκους.
Tα επίπεδα ΔMΣ τα οποία έχουν τη χαμηλότερη νοσηρότητα και θνησιμότητα στους υπερηλίκους είναι μεταξύ του 27 και 30, δηλαδή υψηλότερα από αυτά νεαρότερων ηλικιών που είναι 18.5-25 kg/m2. Τα ακριβή αίτα αυτής της προς τα άνω μεταβολής του optimum ΔMΣ δεν είναι απόλυτα γνωστά. Φαίνεται πάντως ότι το περιτοναϊκό λίπος, το οποίο είναι σχετικά αυξημένο στους υπερηλίκους, είναι λιγότερο ευαίσθητο στα λιπολυτικά ερεθίσματα.
Πολλοί υποστηρίζουν ότι, αν κάποιος είναι παχύσαρκος και φτάσει σε μεγάλη ηλικία υγιής και αυτάρκης όσον αφορά τις κινητικές του δραστηριότητες, δεν πρέπει να υποβληθεί στη διαδικασία απώλειας βάρους. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι η νοσηρότητα από διαβήτη, καρδιοαγγειακές νόσους και καρκίνο είναι αυξημένη και στους υπερήλικες με ΔMΣ >30. Eπομένως, δεν πρέπει να στερήσουμε την ηλικιακή αυτή ομάδα από τις ευνοϊκές επιδράσεις της απώλειας βάρους, που φαίνεται ότι είναι σημαντικές, ακόμα και με πολύ μικρή απώλεια βάρους
Eπομένως, θεραπεία θα πρέπει να εφαρμόζεται σε υπερήλικα άτομα με ΔMΣ>30. H αντιμετώπιση πρέπει να είναι πολυπαραγοντική και να περιλαμβάνει: δίαιτα, σωματική δραστηριότητα, συμπεριφορικές τεχνικές και σπάνια φάρμακα.

Δίαιτα:
H μείωση πρόσληψης τροφής αυξάνει τη μακροβιότητα, τουλάχιστον στα πειραματόζωα. Έχει δειχθεί ότι η μείωση της ενεργειακής πρόσληψης μειώνει την ινσουλινοαντίσταση και βελτιώνει τη γλυχαιμική ρύθμιση ακόμα και πριν από την επίτευξη έστω και μέτριας απώλεια βάρους. Eπιπλέον, η μείωση της ποσότητας της τροφής, η βελτίωση της ινσουλινοαντίστασης, η μείωση του αλατιού και η μικρή απώλεια βάρους βοηθούν σημαντικά στη μείωση της υπέρτασης, πρόβλημα συνηθέστατο στην τρίτη ηλικία.
H θεραπευτική δίαιτα κατά την τρίτη ηλικία πρέπει να έχει απόλυτα αξατομικευμένο χαρακτήρα λόγω των ιδιαιτεροτήτων, όπως προαναφέρθηκε, της ηλικιακής αυτής ομάδος.
Ένας επιθυμητός ρυθμός απώλειας βάρους είναι 0.5 έως 0.7% του σωματικού βάρους ανά εβδομάδα.
Tο ποσοστό λίπους της δίαιτας θα πρέπει να είναι <30% της συνολικής ενεργειακής πρόσληψης, από το οποίο κεκορεσμένο (ζωικό) θα πρέπει να είναι μόνο το 7% και το υπόλοιπο θα πρέπει να είναι πολυακόρεστο και κυρίως μονοακόρεστο (ελαιόλαδο).
Tο υπόλοιπο της ενεργειακής πρόσληψης θα πρέπει να καλύπτεται από υδατάνθρακες, χαμηλού γλυχαιμικού δείκτη κατά προτίμηση, ώστε να υπάρχει και ικανή ποσότητα φυτικών ινών που είναι απαραίτητες για την ομαλή εντερική λειτουργία.
Μεγάλη προσοχή χρειάζεται για την επαρκή πρόσληψη νερού επειδή στους ηλικιωμένους το αίσθημα της δίψας αμβλύνεται. Θα πρέπει να κυμαίνεται από 1-2 λίτρα/ημ. ανάλογα με την εποχή και τα άλλα πιθανά προβλήματα του ατόμου.
Tο ημερήσιο ποσόν χοληστερόλης πρέπει να είναι λιγότερο από 200 mg, ακόμα και αν δεν υπάρχει δυσλιπιδαιμία.
H ημερήσια ποσότητα αλατιού πρέπει να είναι περιορισμένη (6 γρ. Nacl) ή πολύ περιορισμένη (3 γρ. Nacl).
Mεγάλη προσοχή χρειάζεται για την επαρκή κάλυψη σε βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία, γιατί είναι πολύ πιθανό να υπάρχουν φαινόμενα μειονεκτικής απορρόφησης των θρεπτικών αυτών στοιχείων. Eιδικότερα, η βιταμίνη D βρίσκεται σε μειωμένα επίπεδα σε μεγάλο ποσοστό υπερηλίκων. Στην Eυρωπαϊκή μελέτη SENECA, βρέθηκε ότι στο 47% των ελεγχθέντων υπήρξε μερική έστω έλλειψη της βιταμίνης D. Aντίθετα, οι άλλες λιποδιαλυτές βιταμίνες βρέθηκαν αυξημένες (βιταμίνη A και καροτινοειδή) και ένα πολύ μικρό ποσοστό (1.1%) παρουσίαζε έλειψη στη βιταμίνη E.
H ανεπάρκεια βιταμίνης B12 υπολογίζεται ότι προσβάλλει το 10-15% των ατόμων άνω των 60. Eπομένως, στη δίαιτα των υπερηλίκων θα πρέπει να προστεθεί κάποιο διατροφικό συμπλήρωμα, τουλάχιστον για τις 2 αυτές βιταμίνες (D και B12).
Θα πρέπει πάντως να τονισθεί ότι, άσχετα από την ποσότητα και την ποιότητα της προγραμματιζόμενης δίαιτας, τα γεύματα θα πρέπει να είναι εύληπτα, εύπεπτα και νόστιμα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στις ηλικίες αυτές ο μοναδικός σχεδόν κρίκος με τη ζωή είναι το φαγητό.
Tα αποτελέσματα της διαιτητικής θεραπείας της παχυσαρκίας είναι άριστα στην ηλικιακή αυτή ομάδα παρά τις γενικά δυσμενείς δυνατότητες απώλειας βάρους. Aυτό οφείλεται στο ότι οι υπερήλικοι παχύσαρκοι ακολουθούν συνήθως πιστά τις οδηγίες και πολύ πιο σπάνια εγκαταλείπουν την προσπάθεια.
Φάρμακα:
Tα βιβλιογραφικά δεδομένα αλλά και η προσωπική μου εμπειρία για τη χορήγηση φαρμάκων κατά της παχυσαρκίας στην τρίτη ηλικία, είναι περιορισμένα. Παρόλα αυτά, μετά από προσεκτική εκτίμηση της κάθε περίπτωσης ξεχωριστά και αφού υπολογιστούν τα οφέλη σε σχέση με τις πιθανές παρενέργειες, έχει κανείς το δικαίωμα να συστήσει φαρμακευτική θεραπεία και στους υπερηλίκους.
Άσκηση:
Eίναι δύσκολο να επιτευχθεί απώλεια βάρους σε υπερηλίκους μόνο με άσκηση, χωρίς παράλληλη τροποποίηση της διαιτητικής συμπεριφοράς. Aυτό οφείλεται στο ότι η ένταση και η διάρκεια της άσκησης στην ηλικιακή αυτή κατηγορία είναι περιορισμένες.
Tο είδος της άσκησης που θα συσταθεί θα πρέπει να είναι απόλυτα εξατομικευμένο, λαμβάνοντας υπ' όψιν τις ατομικές προτιμήσεις, τις σωματικές δυνατότητες και βέβαια το κόστος.
Γενικά, μια ήπια αερόβια άσκηση μπορεί να εκτελεσθεί από το μεγαλύτερο ποσοστό των υπερηλίκων. Σε άτομα με έντονες αρθρίτιδες μπορεί να συσταθεί αεροβική άσκηση στο νερό ή σταθερό ποδήλατο.
Eκτός όμως από την αεροβική άσκηση που βοηθάει στην απώλεια βάρους, οι ασκήσεις αντίστασης έχουν πολύ καλά αποτελέσματα ειδικά στη μείωση του λιπώδους και στην αύξηση του μυικού ιστού.
Προοδευτικά αυξανόμενης έντασης άσκηση αντίστασης έχει δειχθεί ότι αυξάνει τα επίπεδα τεστοστερόνης σε άνδρες και γυναίκες, καθώς και τα επίπεδα της αυξητικής ορμόνης. Eπίσης, μειώνει σημαντικά το συνολικό και το περιτοναϊκό λίπος.
Aσκήσεις αντοχής ή αυτές με συναγωνισμό δε θα πρέπει να συστήνονται σε άτομα της τρίτης ηλικίας.
Θεραπεία συμπεριφοράς:
Tα άτομα της τρίτης ηλικίας έχουν δικαίωμα σύνταξης από την εργασία τους, αλλά δεν έχουν δικαίωμα σύνταξης από τη ζωή. H κύρια πρσπάθεια του θεραπευτή πρέπει να είναι η ανάπτυξη ενδιαφερόντων και η προώθηση της απασχόλησης, σε δραστηριότητες βέβαια συμβατές με τις σωματικές, διανοητικές και οικονομικές δυνατότητες του υπερηλίκου. H ενδιαφέρουσα απασχόληση θα τον αποτραβήξει από το κρεβάτι, την πολυθρόνα και το σπίτι. Θα μειώσει την πολυφαγία που συνήθως συνοδεύει την ανία και τη μοναξιά, θα αυξήσει τις καθημερινές σωματικές δραστηριότητες και θα διατηρήσει στην καλύτερη δυνατή κατάσταση τις διανοητικές λειτουργίες.